Retos en el currículum español de química de la enseñanza secundaria obligatoria y del bachillerato
PDF (Español)

Keywords

curriculum
secondary education
structure
concept overload
chemistry education research
Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Copyright (c) 2025 Anales de Química de la RSEQ

Views
  • Abstract 45
  • PDF (Español) 8

Abstract

Se realiza un análisis crítico del actual currículum español de química de la educación secundaria, referido en la normativa del Ministerio de Educación (ME) y de la Comunidad Valenciana (CV). En la ESO, el del ME está poco acotado y se encuentra escasamente organizado, con notables ausencias, a diferencia del de la CV, que encuentra fundamentación en la investigación en la enseñanza de la química. En el bachillerato, un número excesivo de especificaciones sobrecargan el del ME, siguiendo una tradición de rigidez curricular, que dificulta atender propuestas fundamentadas de hacerlo menos extenso y más comprensible y asequible para el alumnado.

https://doi.org/10.62534/rseq.aq.2052
PDF (Español)

References

V. Millar, W. Park, J. Dillon, Int. J. Sci. Educ. 2025, 47, 1965-1971, https://doi.org/10.1080/09500693.2025.2504644.

C. Cirkony, G. Fragkiadaki, R. Gunstone, Sci. Educ. 2025, 109, 1149-1176, https://doi.org/10.1002/sce.21949.

Real Decreto 217/2022, de 29 de marzo, por el que se establece la ordenación y las enseñanzas mínimas de la Educación Secundaria Obligatoria, BOE 29 mar. 2022, (76), disponible en https://www.boe.es/eli/es/rd/2022/03/29/217 (consultado: 28/10/2025).

Real Decreto 243/2022, de 5 de abril, por el que se establecen la ordenación y las enseñanzas mínimas del Bachillerato, BOE 5 abr. 2022, (82), disponible en https://www.boe.es/eli/es/rd/2022/04/05/243/con (consultado: 28/10/2025).

Decreto 107/2022, de 5 de agosto, del Consell, por el que se establece la ordenación y el currículo de Educación Secundaria Obligatoria [2022/7573], DOGV 11 ago. 2022, (9403), https://dogv.gva.es/datos/2022/08/11/pdf/2022_7573.pdf (consultado: 28/10/2025).

Decreto 108/2022, de 5 de agosto, del Consell, por el que se establecen la ordenación y el currículo de Bachillerato. [2022/7578], DOGV 12 ago. 2022, (9404), https://dogv.gva.es/datos/2022/08/12/pdf/2022_7578.pdf (consultado: 28/10/2025).

B. van Berkel, W. de Vos, A.H. Verdonk, A. Pilot, Sci. & Educ. 2000, 9, 123-159, https://doi.org/10.1023/A:1008765531336.

J. K. Gilbert. Int. J. Sci. Educ. 2006, 28(9), 957-976, https://doi.org/10.1080/09500690600702470.

J. Dillon, Int. J. Env. & Sci. Educ. 2009, 4(3), 201-213.

D. Hodson, Towards scientific literacy. A teachers’ guide to the history, philosophy and sociology of science, Sense, Rotterdam, 2008, https://doi.org/10.1163/9789087905071.

V. Talanquer, J. Pollard. Chem. Educ. Res. Pract. 2010, 11, 74-83, https://doi.org/10.1039/C005349J.

R.J. Gillespie. J. Chem. Educ. 1991, 68(3), 192-194, https://doi.org/10.1021/ed068p192.

M. Cooper, L.A. Posey, S.M. Underwood. J. Chem. Educ. 2017, 94(5), 541-548, https://doi.org/10.1021/acs.jchemed.6b00900.

M. Cooper, R.L. Stowe. Chem. Rev. 2018, 118, 6053−6087, https://doi.org/10.1021/acs.chemrev.8b00020.

J.N. Spencer. J. Chem. Educ. 1992, 69(3), 182-186, https://doi.org/10.1021/ed069p182.

M.S. Schwartz, P.M. Sadler, G. Sonnert, R.H. Tai, Sci. Educ. 2009, 93(5), 798-826, https://doi.org/10.1002/sce.20328.

T.G.K. Bryce, E.J. Blown. Current Psychology, 2024, 43, 4579-4598, https://doi.org/10.1007/s12144-023-04440-4.

V. Talanquer, Educación Química, 2023, 34(4), 3-15, https://doi.org/10.22201/fq.18708404e.2023.4.86364.

P.J. Garnett, P.J. Garnett, M.W. Hackling, Stud. Sci. Educ. 1995, 25, 69-96, https://doi.org/10.1080/03057269508560050.

M. Çalik, A. Ayas, J. Res. Sci. Teach. 2005, 42, 638-667, https://doi.org/10.1002/tea.20076.

H.-D. Barke, l A. Hazari, l S. Yitbarek, Misconceptions in Chemistry, Springer, Berlin. 2009.

A.M. Quílez-Díaz, J. Quílez-Pardo, REurEDC 2016, 13(1), 20-35, https://doi.org/10.25267/Rev_Eureka_ensen_divulg_cienc.2016.v13.i1.03.

J. Quílez, Stud. Sci. Educ. 2019, 55(2), 121-167, https://doi.org/10.1080/03057267.2019.1694792.

J. Quílez, Int. J. Sci. Educ. 2021, 43(9), 1459-1482, https://doi.org/10.1080/09500693.2021.1918794.

N. Becker, M. Towns, Chem. Educ. Res. Pract. 2012, 13, 209-220, https://doi.org/10.1039/C2RP00003B.

Y.J. Dori, I. Sasson. J. Res. Sci. Teach. 2008, 45(2), 219-250, https://doi.org/10.1002/tea.20197.

K.S. Taber, en Multiple Representations in Chemical Education, vol. v (Eds.: J.K. Gilbert, D.F. Treagust), Springer, 2009, pp. 75-108.

K. Bain, J.-M G. Rodríguez, M.H. Towns, J. Chem. Educ. 2019, 96, 2086-2096, https://doi.org/10.1021/acs.jchemed.9b00523.

K. S. Tang, Discourse strategies for science teaching & learning: Research and practice, Routledge, 2021.

V. Talanquer, JACS Au 2022, 2, 2658-2669, https://doi.org/10.1021/jacsau.2c00498.

H.H. Sisler, C.A. VanderWerf. J. Chem. Educ. 1980, 57(1), 42-44, https://doi.org/10.1021/ed057p42.

K.S. Taber, Chem. Educ. Res. Pract. 2024, 25, 949-957, https://doi.org/10.1039/D3RP00232B.

J. Quílez, Sci. & Educ. 2021, 30, 1253-1288, https://doi.org/10.1007/s11191-021-00214-1.

J. Quílez, An. Quím. RSEQ 2022, 118(3), 185-191.

J. Quílez, Found. Chem. 2025, 27, 287-317, https://doi.org/10.1007/s10698-025-09534-4.

A. N. Ogude, J.D. Bradley, J. Chem. Educ. 1994, 71, 29-34, https://doi.org/10.1021/ed071p29.

B. Thompson, Z. Bunch, M. Popova, J. Chem. Educ. 2023, 100, 2884-2895, https://doi.org/10.1021/acs.jchemed.3c00385.

M. Rusek, K. Vojíř, Chem. Educ. Res. Pract. 2019, 20(1), 85-99, https://doi.org/10.1039/C8RP00141C.

M.R. Abraham, E.B. Grzybowski, J.W. Renner, E.A. Marek, J. Res. Sci. Teach. 1992, 29(2), 105-120, https://doi.org/10.1002/tea.3660290203.

M. Niaz, Chemistry Education and Contributions from History and Philosophy of Science, Springer, 2016, https://doi.org/10.1007/978-3-319-26248-2.

L.M. Ferreira, J.P. Weiss, M. Lambach, Found. Chem. 2022, 24, 171-187, https://doi.org/10.1007/s10698-022-09425-y.

M.J. Sanger, T.J. Greenbowe, J. Chem. Educ. 1999, 76(6), 853-860, https://doi.org/10.1021/ed076p853.

J. Quílez, Chem. Educ. Res. Pract. 2004, 5, 281-300, https://doi.org/10.1039/B3RP90033A.

J. Quílez, Ens. Cien. 2009, 27(3), 317-30, https://doi.org/10.5565/rev/ensciencias.3644.

J. Quílez, J. Chem. Educ. 2012, 89(1), 87-93, https://doi.org/10.1021/ed100477x.

J. Quílez, REurEDC 2024, 21(3), 3204, https://doi.org/10.25267/Rev_Eureka_ensen_divulg_cienc.2024.v21.i3.3204.

R.S. Justi, J.K., Gilbert, en Chemical Education: Towards Research-based Practice (Eds.: J. Gilbert, O. de Jong, R. Justi, D. Treagust, J. Van Driel), Kluwer, Dordrecht, 2003, pp. 47-68.

A. Bergqvist, M. Drechsler, O. de Jong, S.-N. C. Rundgren, Chem. Educ. Res. Pract. 2013, 14, 589-606, https://doi.org/10.1039/C3RP20159G.

N. Reid, The Johnstone Triangle: The Key to Understanding Chemistry, The Royal Society of Chemistry, 2021, https://doi.org/10.1039/9781839163661.

J. D. Herron, The Chemistry classroom. Formulas for successful teaching, American Chemical Society, Washington, 1996.

O. de Jong, J. Van Driel, N. Verloop, J. Res. Sci. Teach. 2005, 42(8), 947-964, https://doi.org/10.1002/tea.20078.

S. Rees, V. Kind, D. Newton, Isr. J. Chem. 2018, 58(1-2), 1-9, https://doi.org/10.1002/ijch.201880101.

K. Dávila, V. Talanquer, J. Chem. Educ. 2010, 87(1), 97-101, https://doi.org/10.1021/ed8000232.

I. Eilks, A. Hofstein, Teaching Chemistry: A Studybook, Sense Publisher, Netherlands, 2013.

J. Sjöström, F. Rauch, I. Eilks, en Relevant Chemistry Education (Eds.: I. Eilks, A. Hofstein), Sense Publishers, Rotterdam, 2015, 163-184.

C. Furió, A. Vilches, G. Guisasola, V. Romo, Ens.Cien. 2001, 19(3), 365-376, https://doi.org/10.5565/rev/ensciencias.3988.

M. Malaver, R. Pujol, A. D’Alessandro, Educación Química, 2003,14(4), 232-239, https://doi.org/10.22201/fq.18708404e.2003.4.66231.

O. de Jong, V. Talanquer en Relevant Chemistry Education. (Eds.: I. Eilks, A. Hofstein), Sense, Rotterdam, 2015, pp. 11-32, https://doi.org/10.1007/978-94-6300-175-5_2.

H. Pratomo, N. Fitriyana, A. W. Marfuatun, EduLearn 2025, 19(2) 909-920, https://doi.org/10.11591/edulearn.v19i2.21826.

S. Erduran, E. Scerri, en Chemistry Education: Towards Researchbased Practice (Eds.: J.K., Gilbert, O. De Jong, R. Justi, D.F. Treagust, J.H. Van Driel), Springer, Dordrecht, 2003, pp. 7-27, https://doi.org/10.1007/0-306-47977-X_1.

M. Monk, J. Osborne, Sci. Educ., 1997, 81(4), 405-424, https://doi.org/10.1002/(SICI)1098-237X(199707)81:4<405::AID-SCE3>3.0.CO;2-G.

L. Cardellini, Educación Química 2012, 23, 305-310, https://doi.org/10.1016/S0187-893X(17)30158-1.

J. Quílez, An. Quím. RSEQ 2021,117(2), 109-121.

J. M. Campanario, Int. J. Sci. Educ. 2002, 24(10), 1095-1110, https://doi.org/10.1080/09500690210126702.

R. J. Gillespie, J. Chem. Educ. 1997, 74(7), 862-864, https://doi.org/10.1021/ed074p862.

P. Atkins. Pure Appl. Chem. 1999, 71(6), 927-929, http://dx.doi.org/10.1351/pac199971060927.

K. Padilla. Educación Química, 2006, 17(1), 2-13, https://doi.org/10.22201/fq.18708404e.2006.1.66061.

H. Sevian, V. Talanquer, Chem. Educ. Res. Pract. 2014,15(1), 10-23, https://doi.org/10.1039/C3RP00111C.

T. Holme, C. Luxford, K. Murphy, J. Chem. Educ. 2015, 92, 1115-1116, https://doi.org/10.1021/ed500712k.

V. Talanquer. J. Chem. Educ. 2016, 93(1) 3-8, https://doi.org/10.1021/acs.jchemed.5b00434.

L. Moreno, M.A. Calvo, REurEDC 2019, 16(1), 1101, https://doi.org/10.25267/Rev_Eureka_ensen_divulg_cienc.2019.v16.i1.1101.

J. K. Olson, Sci. Educ. 2018, 27(7), 637-660, https://doi.org/10.1007/s11191-018-9993-8.

J. Holbrook, M. Rannikmae. Int. J. Sci. Educ. 2007, 29(11), 1347-1362, https://doi.org/10.1080/09500690601007549.

J. Osborne, S. Collins, M. Ratcliffe, R. Millar, J. Res. Sci. Teach. 2003, 40(7), 692-720, https://doi.org/10.1002/tea.10105.

F. Abd-El-Khalick, M. Waters, A. Le, J. Res. Sci. Teach. 2008, 45(7), 835-855, https://doi.org/10.1002/tea.20226.

A. García-Carmona, A. Vázquez-Alonso, M.A. Manassero-Mas, Ens. Cien. 2011, 29(3), 403-412, https://doi.org/10.5565/rev/ec/v29n3.443.

A. García-Carmona, Rev. Esp. Pedag. 2022, 80(283), 433-450, https://doi.org/10.22550/REP80-3-2022-01.

G. Tsaparlis, H. Sevian, Concepts of matter in science education, Springer, 2013, https://doi.org/10.1007/978-94-007-5914-5.

S. Erduran, R. Duschl, Stud. Sci. Educ. 2004, 40, 105-138, https://doi.org/10.1080/03057260408560204.

G. Chittleborough, D. Treagust, T. Mamiala, M. Mocerino, Res. Sci. Tech. Educ. 2005, 23,195-212, https://doi.org/10.1080/02635140500266484.

M.J. Barthlow, S.B. Watson. Sch. Sci. Math. 2014, 114(5), 246-255, https://doi.org/10.1111/ssm.12076.

J. Quílez, REurEDC 2024, 21(2), 3304, https://doi.org/10.25267/Rev_Eureka_ensen_divulg_cienc.2024.v21.i2.2304.

P. Johnson, P. Tymms, J. Res. Sci. Teach. 2011, 48(8), 849-877, https://doi.org/10.1002/tea.20433.

O. de Jong, K.S. Taber, en Handbook of Research on Science Education (Eds.: N.G. Lederman. S.K. Abell), Routledge, 2014, pp. 457-480.

J.R. Hartman, E.A. Nelson, P.A. Kirschner, Found. Chem. 2022, 24, 239-261, https://doi.org/10.1007/s10698-022-09427-w.

W. de Vos, A.H. Verdonk, J. Chem.Educ. 1985, 62(3), 238-240, https://doi.org/10.1021/ed062p238.

J. Hierrezuelo, J. Bullejos, Ciencias de la naturaleza III: tercer curso de Educación Secundaria Obligatoria, MEC, 1995.

R.F. Hendry, Synthese, 2021, 198 (Suppl. 14), S3391-S3411, https://doi.org/10.1007/s11229-019-02312-8.

J.K.H. Pun, K.K.C. Cheung, Res. Sci. Tech. Educ. 2023, 41(1), 271-288, https://doi.org/10.1080/02635143.2021.1895101.

J.W. van Spronsen, The Periodic System of Chemical Elements. A History of the First Hundred Years, Elsevier, New York, 1969.

E.R. Scerri, The Periodic Table, OUP, Oxford, 2007.

T. Moeller, Inorganic Chemistry, Wiley, New York, 1952.

E. Madelung, Die Mathematischen Hilfsmittel des Physikers, Springer, Berlin, 1936, https://doi.org/10.1007/978-3-662-02177-4.

K.H. Hunter, J.-M.G. Rodriguez, N.M. Becker, J. Chem. Educ. 2022, 99, 2451-2464, https://doi.org/10.1021/acs.jchemed.2c00034.

H. Salah, A. Dumon, Chem. Educ. Res. Pract. 2011, 12, 443-453, https://doi.org/10.1039/C1RP90049H.

S. Ҫaliş, Univ. J. Educ. Res. 2018, 6(8), 1659-1666, https://doi.org/10.13189/ujer.2018.060805.

I.I. Salame, D. Krauss,S. Suleman, Int.J.Chem.Educ.Res. 2022, 6(2), 83-91, https://doi.org/10.20885/ijcer.vol6.iss2.art4.

A. Grushow, J. Chem. Educ. 2012, 89, 578−579, https://doi.org/10.1021/ed200746n.

J. M. de Posada, Sci. Educ. 1997, 81(4), 445-467, https://doi.org/10.1002/(SICI)1098-237X(199707)81:4<445::AID-SCE5>3.0.CO;2-C.

K.S. Taber, Chem. Educ. Res. Pract. 2001, 2(1), 43-51, https://doi.org/10.1039/B0RP90029J.

M.M.W. Cheng, P.-T. Oon, Int. J. Sci. Educ. 2016, 38(12), 1923-1944, https://doi.org/10.1080/09500693.2016.1219926.

K. S. Taber, R. Coll en Chemical education: towards researchbased practice (Eds.: J. Gilbert, O. de Jong, R. Justi, D.Treagust, J. Van Driel), Kluwer, Dordrecht, 2003, pp. 213-234.

R. Coll, D. Treagust, Sci. Educ. 2003, 87, 685-670, https://doi.org/10.1002/sce.10059.

A. H. Johnstone, Univ. Chem. Educ. 2000, 4, 34-38.

G. Tsaparlis, E. Pappa, B. Byers, Chemistry Teacher Int. 2020, 2(1), 20190002, https://doi.org/10.1515/cti-2019-0002.

L. Pauling, J. Chem. Educ. 1992, 69(7), 519-521, https://doi.org/10.1021/ed069p519.

J. Haglund, F. Jeppson, H. Strömdahl, Entropy 2010, 12, 490-515, https://doi.org/10.3390/e12030490.

J.S. Martin, N.A. Smith, C.D. Francis, Evolution: Educ. Outreach 2013, 6(1), 1-9, https://doi.org/10.1186/1936-6434-6-30.

J. Quílez. An. Quím. RSEQ 2025, 121 (1), 25-31, http://doi.org/10.62534/rseq.aq.2016.

K.J. Mysels, J. Chem. Educ. 1956, 33(4), 178-179, https://doi.org/10.1021/ed033p178.

J. Quílez, Found. Chem. 2019, 21, 221-252, https://doi.org/10.1007/s10698-018-9320-0.

J. Quílez, Found. Chem. 2021, 23, 85-103, https://doi.org/10.1007/s10698-020-09376-2.

J. Quílez, Chemistry. Bulgarian J. Sci. Educ. 2016, 25(6), 815-825.

A. Quílez, J. Quílez, Ens. Cien. 2014, 32(3), 187-203, https://doi.org/10.5565/rev/ensciencias.1046.

J. Quílez, Int. J. Phys. Chem. Educ. 2019, 11, 73-83, https://doi.org/10.51724/ijpce.v11i3.51.

S. Zubiaurre, J.M. Arsuaga, Selectividad Logse Química: 2002, Anaya, Madrid, 2003.

S. Zubiaurre, J.M. Arsuaga, Selectividad 2012: Química, Anaya, Madrid, 2013.

S. Menargues, A. Gómez, 37 años de problemas y cuestiones de Química en las pruebas de acceso a las universidades públicas de la Comunidad Valenciana (1987-2023), Colegio de Químicos, Valencia. 2023.

J. Quílez, Ens. Cien. 2006, 24(2), 219-240, https://doi.org/10.5565/rev/ensciencias.3802.

J. Quílez, An. Quím. 2017, 113(4), 247-252.

M. Aydeniz, A. Dogan, Chem. Educ. Res. Pract. 2016, 17, 111-119, https://doi.org/10.1039/C5RP00170F.

M. Peris, Chemistry Teacher International 2022, 4(3), 203-205, https://doi.org/10.1515/cti-2020-0030.

J.N. Butler, J. Chem. Educ. 1961, 38(9), 460-463 https://doi.org/10.1021/ed038p460.

A. Rojas, M.T. Ramírez. Educ. Química 1992, 3(2), 106-113.

L. Meites, J.S.F. Pode, H.C. Thomas, J. Chem. Educ. 1966, 43(12), 667-672, https://doi.org/10.1021/ed043p667.

S.J. Hawkes, J. Chem. Educ. 1998, 75(9), 1179-1181, https://doi.org/10.1021/ed075p1179.

R.W. Clark, J.M. Bonicamp, J. Chem. Educ. 1998, 75(9), 1182-1185, https://doi.org/10.1021/ed075p1182.

J.K. Gilbert, Int. J. Sci. Math. Educ. 2004, 2, 115-130, https://doi.org/10.1007/s10763-004-3186-4.

P.E. Childs, Chem. Educ. Res. Pract. 2009, 10, 189-203, https://doi.org/10.1039/B914496J.

J. van Driel, O. de Jong, en Chemistry Education. Best Practices, Opportunities and Trends (Eds.: J. García, E. Serrano), Wiley, 2015, pp. 99-121, https://doi.org/10.1002/9783527679300.ch5.

A. Hofstein, M. Hugerat, Teaching and Learning in the School Chemistry Laboratory, Royal Society of Chemistry, 2021, https://doi.org/10.1039/9781839164712.

O. de Jong, Univ. Chem. Educ. 2000, 4(1), 31-34.

T. Surma, C. Vanhees, M. Wills, J. Nijlunsing, N. Crato, J. Hattie, D. Muijs, E. Rata, D. William, P.A. Kirschner, Developing Curriculum for Deep Thinking: The Knowledge Revival, Springer, 2025, https://doi.org/10.1007/978-3-031-74661-1.

C. Vanhees, J. Nijlunsing, D. Muijs, N. Crato, M. Wils, D. Wiliam, P. Kirschner, Learning and Individual Differences 2025, 121, 102729, https://doi.org/10.1016/j.lindif.2025.102729.

J. Quílez, An. Quím RSEQ 2024 120(2), 61-66, https://doi.org/10.62534/rseq.aq.1977.

J. Gilbert, O. de Jong, R. Justi, D.Treagust, J. van Driel, Chemical Education: Towards Research-based Practice, Kluwer, Dordrecht, 2003, https://doi.org/10.1007/0-306-47977-X.

I. Eilks, A. Hofstein, Relevant Chemistry Education, Sense Publishers, Rotterdam, 2015, https://doi.org/10.1007/978-94-6300-175-5.